Lo sordat de Lepanta
Da Dàvi Assas-Silveri
Ai un ligam personal m’aquel artista enigmàtico e estranh de Gusto-Dòlfo Mòssa.*
Aí en pròpi ! Es bessai, e meme dau segur, l’artista promier Nissard que mi foguèt regalat en la mieu vista de narvelós. Non qu’èri un sapient da jovenet, aquò si saupria sabètz, ò manco qu’avii un pensier enfuriat pèr l’art en general, aquò es vengut un chícol après, mas perque lo mieu contact promier embé la pintura si faguèt au 18 de'n carriera de Lepanta. Una carriera dont s’estabilissèron lu mieus grands-parents matèrno en li annadas 60. Una raça de monta-cala social en pròpi de si trovar en vila nòva, èlu lu paísans de Sant-Bertomiu. Foguèt un imuble de familha vist que lu tres fraires de mon paigrand èran a cada plan e podètz l’imatginar, mi ven de bèli remembrenças d’aquesta joventura passada la maja part dau temps da èlu ! Un monde gigantàs dont si podia faire lo tabalòri en l’imuble tot e que mi semblava un palai, un castèu. Castèu de Nissa anatz-vi saupre !
Mas ! Siáu da mi perdre en lu mieus sovenirs e cadun se’n bate la velhusa, es sobretot pèr tornar a l'artista Nissard que siáu aquí ancuèi. Doncas si tracta ben d’una òbra de Gusto Dòlfo Mòssa e es sobretot un imatge qu’aurai en lo piech e finda en lo cascavèu fins au grand viatge embé Tanta Chiqueta. Una aqüarela pèr èstre mai prechis d’un format pichin, mai ò mens 15x21cm. Au plan promier podèm veire un sordat d’esquina dont si pòu basta endevinar lo principi dau sieu profieu. Ai talament pantaiat sobre d’aquesta òbra clavelada au barri dau salon pròch de la poltròna de mon paigrand ! Dau segur avii manco lo judici de saupre de cen que si tractava en pròpi e pura, me’n siáu fachi d’istorietas da pichon davant lo sordat de Lepanta !
Ne’n sabii basta de cen que mi diguèt mon paigrand :
"Lo sordat partit en Lombardia regalat dau Mèstre Mòssa ". M’aquò siam ben encaminats siam ! Sensa cridar seba es ben mai tardier qu’emparèri de la boca de ma maigrand que Sandro Silveri e "Mèstre Mòssa " foguèt d’amics. Bessai un regal d’amistat mas en tant es da solet que saupèri cen que rapresentava aquesta aqüarela misterioa !
Ja de’n promier cau partir d’una cançon
"O tu la mieu bella Niça/La mieu bella Niça/La cansoun dòu sourdat Nissart partit en Loumbardia en lo 1848" qu’escriguèt l’autor, poeta, òme de teatre e avocat de ganha-pan lo Gèni Emanuèu (1817-1880). Una raça d’intelectual que chausissèt Itàlia après la brutesca de l’anession. Es doncas en la cançon d’aquel omenàs qu’anèm descurbir lo pantais - mai un ! - dau paure pichin sordat bellandairenc. Mas pèr aquò faire la cau metre en lo sieu encastre e es ben un sordat engajat en la guerra promiera d’independença italiana. Lo mesquin es mandat en Lombardia pèr barcelar Prussia. Siam en lo 1849 e Emanuèu considera aquèu país coma lo sieu. Una pàtria que pòu cuntar sus lo pòble fedel dei Segurans :
" Libertà ! Au crit de la guerra - Qu’en Italia as fach levà - Ai suivit la tièu bandiera - Lo païsan s’es fà sourdà… ".
Magara si tracta ben d'una declaracion d’amor au país Nissard ! Siam alora en lo ment dau sordat que pèr fugir li atrochitas, li abominacions de la guèrra si va pantaiar lo sieu país tralaissat. Mesquin ! Es aquò que lo fa tenir lo paure baudo ! D’efèct l’oposicion fa mestier a l’autor en la cançon, l’oposicion tra lu paísatges Lombards e Nissards :
" Tra la poussiera dei combat - Com’un brave ai caminat - Sensa cregne ni mousquet ni boulet - Sièu doù païs dei Seguran - Ai de piech e quora ai fam - Mi mangi cinq Alleman ! - Ma quora au soir, su lo mieù sac - Gousti lo repaù dou bivac, - Mi senti veni de luen, - Su la bris, un dous refren - Que di : la mieù bella Niça ! - A tu voli emb’au pensié, - Saludi li tieù tàulissa - Lu tieù bei portegaliè ".
La sieu Contèa es ben aluenhada e Emanuèu va arambar una temàtica universala : la nostalgia dau país patacat. De fach, aquesta cançon foguèt l’ímno promier dai Nissards fins a l’arribada dau túbo « Nissa la bella » dau grandàs Menica Rondelly.
Vequí qu’en lo 1931 es editat dai fraires Delrieu un cançonier "Chansons Niçoises harmonisées par Ch.Pons. Illustrations de G.A Mossa" dont anèm tornar trovar lo "Mèstre" que s’intriguèt dei dessenhs, illustracions e ornaments dau projèct. Buòn, vi confessi qu’es ren la mieu temporada preferida de l’artista que tomberà soventifes n’un foclòr badaluc. La cuberta d’aquèu cançonier n’es l’esèmple en pròpi maugrat que Mòssa es quaucaren ! E li son tanben dei daururas dintre ! La vista qu’acompanha "La mieu bella Niça" es despariera d’aquela de mon paigrand. En negre e blanc lo sordat qu’es totjorn virat d’esquina, a l’invers a regard de l’aqüarela, s’atròva ajocat dau costat dau vièlh camin de Sant Puòns, un camin cimairenc sus la cuòla romana. L’artista nen regala d’una Nissa Vielha a la mòda dau plan de Pastorelli. Valent a dire una Nissa dau sècolo XVII dont lo sordat fa una capelada en Palhon, Puònt Sant Antòni, torre Sant Francés, Catedrala de Santa Reparada, cuòla àntica m’au Castèu au sobran ! Lo tot environat encara dai bastions vièlhs. Es ren d’asart tot aquò, lo Mòssa foguèt un militant erudit Nissard e una ànima pròpi estacada au sieu país. Es ren de lo dire ! Sus l’aqüarela de mon paigrand siam puslèu a la bèla cima de la cuòla àntica dont lo nuòstre pichin sordat es da si mirar la tèrra dau breç. Un paradís perdut dont podèm acapir perqué Nissa foguèt nomelhada « La vila jardin ».
Daida ! Siam aüra, au manco, au sècolo XIX aquí, lo Mèstre nen convida da si fermar un momenton sus l’element que li es just en dessota dau sordat. L’òst Clèrissi dau 1824, bastit alora que la cuòla foguèt regalada dau rei Carlo Felice a la comuna de Nissa. Aquel òst incarnèt alora la remembrença de la torre vielha dau Mòlo de’n Castèu. Aquí a pas pus ren de militari e va devenir lo símbolo de la virada que pilherà la ciutat en aquesta temporada, de cen que va prefigurar la seguida de la sieu istòria e que la liguerà m’una activitat econòmica nòva : lo torisme. Un torisme d’ivèrn que farà de Nissa la destinacion a la mòda pèr la borgesía inglèsa, russa, francesa e tutti quanti. Lo sordat manda una capelada en la Bàia dei Àngels e sembla nasear l’odor dei portegaliers de la plana marítima. Si pòu perceure l’urbanitat qu’es da si sorgentar sus la futur " Passejada dei inglés " e finda la campanha que la costeja encara ! Bessai qu'es da si pantaiar da córrer tra li regas d’oliviers ò ben de si merendar sus l’erbeta en si vuant en lo gavai un buòn gòto de’n Bellet… L’aqüarela es dau segur firmada da l’artista e li fiquèt lo títolo en lo caire sotran a seneca " La mieu bella Nissa " pèr fins de si tornar en ment la cançon de Gèni Emanuèu.
Aquèu pichin sordat m’a acompanhat tota la vida mieua e continua da lo faire. Encara de mai n’aquesto moment que li es la muòstra magnífica « Gustave-Adolphe Mossa Niciensis Pinxit » au musèu dei Bèi-Arts sus la cuòla dei baumetas e que fa lo gíro tot de l’òbra de l’artista. L’ocasion de tornar descurbir aquèu personatge majoràs tant pèr l’Istòria de l’art que pèr la nuòstra Contèa e de s'enavisar que foguèt un pilastre d'empenh de la lenga e de la cultura nuòstra.
* Se volètz vi faire un buòn pantais sus G.A Mòssa,
v'aconselhi de vi garçar en un viatge poètico en "Faulas de Nissa" dau Mèstre Jànluc Sauvaigo editat da Jorn e de li pitassar en la pàgina 68 "L'Atelier ermètico de Gusta-Dòlfo Mossa".
Un momentàs de literatura.
