La lenga per resistença
Da Marc Waltzer
Una làgrima tombava plan plan sus la cara de mon gran.
En aquela bèla jornada de mile nòu cent setanta set, venia d’audir lo cònsol de la vila acabar lo sieu discors.
- N’aprofiti de la ceremonia dau maridatge de vòstre felen per v’aremerciar. Ai asperat trenta cinc ans, per aquò faire, mas mi sembla d’aver trobat lo bòn moment…
Sus lo còup, en la sieu tèsta, imatges, votz, odors…
La guèrra, la granda, que s’acabava embé jòia en lo sieu país qu’anava tornar mai vers França après quasi un mieg-sègle de dominacion tedesca. Venia de festejar setze ans e de rescontrar aquela tant polida pichona que non parlava francés (avia fach l’escòla tedesca), mas, coma eu en mai de l’alemand, lo dialècte Alsacian, la lenga tant aimada, simbòl de la resistença ai nemics.
Pauc a cha pauc, la vida que repilha…
Lo mestier a emparar, un mestier de belessa ‘mé li flors, e totjorn ai sieus costats, lo sieu grand amor.
Lo maridatge, lo pichon qu’arriba aüra, una vida de travalh ben dificila per lu mes d’invern tant freis, lu pítols qu’èran quists e que non calia degalhar
Per trobar un pauc de calor, e bessai la si faire un pauc mai bòna, avian acceptat la proposicion de faire Sant Miquèu en riba de la mar nòstra (son tant bèli li flors en aqueu país !) en valada de Palhon.
Amor que parlava lo Francés aüra, si cruciava ben d’anar en un luec tant luenh de la familha, mas, tra elu, serà totjorn la lenga de maion, per gardar lo país en lo còr.
Lo viatge, (lo solet de la sieu vida) per la prima, serà lo sieu viatge de nòça, mas sensa retorn.
Sus lo còup si son mes au travalh sensa pilhar temps de descubir lo canton.
Per ela, menar la maion e lo ben de la mestressa, educar lo pichon, faire coïna (alsaciana de segur), ajudar lo sieu espós sensa denembrar de pregar e participar ai veniments de la glèia.
Per eu la tèrra, calia laurar, dalhar, plantar aquí, quilhar aquí, li socas, lu liumes, li flors, menar li bèstias… e de temps en temps un ò doi pichins gòtos ‘mé lu amics dau ceucle,
Avian tancat de mimòsas que donavan a la prima, million de bòchas d’aur qu’embauvavan li còlas e que ti donavan impression d’èstre en un tableu de Cezanne sota soleu, mas, que ajounhavan encara mai de travalh en toi per entretenir, talhar, desgrenar, confeccionar lu massolins e li menar fins au cors dont lu forestiers asperavan per lu crompar.
Per aquò faire avian l’ajuda dei vesins, fins a quinze personas de còup. Tot si debanava embé jòia e plaser d’èstre ensems, en un mesclum de charraïssas un pauc curiói, cu parlava alsacian, niçard, pimontés, francés quauqui fes. « Li lengas pòdon desseparar lo monde mas finda raprochar lu còrs. »
Per calar a Niça, minga veitura, calia menar lo carreton a braç fins a l’autocarri, cargar li banastras sus la taulissa, e, un còup arribats, descargar, pilhar mai lo carreton, tot portar vèrs lu bancs dau mercats per lo bònur dei bèlas en esperant de bessai si faire quauque pítols per subsistir, l’annada tota, se tot anava ben. (li ven en memòria una marrida annada dont la nèu venguda un pauc tardiera, avia cremat e anientat la recòlta tota.)
La vida s’estirassava coma aquò en lo país novèu, tra familha, (una pichona èra arribada aüra), travalh, amics dau ceucle per eu, glèia per ela.
Lu pichoi que non avian conoissut lo país dei ancians, creission coma vers niçards. Parlavan alsacian a maion, niçard per carrieras tra amics e francés a l’escòla. L’escòla de la república dont non calia parlar lo dialecte, e dont lo premier director èra finda eu, alsacian.
Jamai pensavan cen qu’anava si debanar.
Mila nòu cent trenta nòu, mai la guèrra e encara un còup Alemanha, l’istòria sembla bretonejar.
Au principi lu òmes son partits pi lo 22 de junh dau 1940 l’armistiça e la zòna liura. Pi lu talians qu’ocupavan lo país despi lo 11 de novembre dau 1942 au mitan d’un molon de cosins, fraires, amics son partits per laissar plaça lo 08 de setembre dau 1943 ai tropas tedesqui ben decidadi a faire mòstra de severitat. Cada canton avia lo sieu destacament de sordats per contrar « lu barbets » que pilhavan d’abriva e intensifiar li persecucions dei Judius de mai en mai numerós en lo canton.
Lo plus pichin auvari pilhava de proporcions extraordinari. Paur, maufisança, suspicion, delacion, menavan lo monde.
Lu joves dau vilatge en possession d’un fusiu, s’èran mes en tèsta de faire la guèrra. Lo còup es partit, minga ferrit, mas, per l’administracion dei envaïssaires non calia laissar passar l’afaire.
Sus lo còup, lu joves tra quinze et dètz e set ans siguèron radunats sus la plaça dau vilatge. Lu sordats, menaçants volian faire exemple e sota pena de mandar lo monde en travalh obligatori en alemanha, demandèron que si denoncèsse lo copable e que sigue remessa l’arma.
Coma faire per donar d’expligacions ai sordats nemics, quora non parlatz la lenga ? Coma faire per sauvar lu pichoi en marrida postura ?
- Cau anar querre lo Carles, eu chara ben, e nen sortirà d’aqueu trabuquet !
Lu òmes si son mes en camin.
Carles, sensa esitacion s’es retrobat davant l’oficier roge de bila e ben decidat a faire autoritat. Pauc a cha pauc l’òme que parlava la lenga, a capitat de faire calar l’ira.
Decision foguèt pilhada d’anar plaidejar causa davant la « Komandantur » a Niça. Per lo nòstre paísan, non èra un pichin afaire, mas tremolant d’espavent de si retrobar davant l’autoritat dei ocupants, s’es mes a parlar la sieu lenga. Lo coratge de l’òme, la lenga an convençut lu militaris. Minga sanccion per lu joves.
- Vòli v’aremerciar, encara un còup… èri sus la plaça aqueu jorn, e toi, la menavon pas larga.
Lo cònsol que venia de veire li làgrimas de mon gran, èra aüra a li donar l’acolada.
Per eu, lo forestier, la lenga dau forestier, lo coratge dau forestier avian bessai sauvat la joinessa dau vilatge.
En la sieu tèsta una frasa virava :
« Li lengas pòdon desseparar lo monde mas finda raprochar lu còrs. »
