Gustou-Dòlfou Mòssa
Da Bastian Cagnoli
Gustav-Adolph Mossa - Anthologie de la chanson niçoise sous la direction de Delrieu
Edition 1960 - page 225 "Calèna e lu nouvé" © Adagp, Paris, 2022
IV. Lou silenci dòu dinousaure
Gustou-Dòlfou Mòssa n’a basta 36 sus l’esquina quoura, couma l’aven vist lou còu passat, una pàgina si vira en lou siéu percour en lou 1919. Après la vida parisenca e li trencada flamenqui, lou retour au païs serà un enraïssamen irreversible.
• Teatre nissart
Inspirat da l’iniciativa de Gèni Emanuèu au sècoulou passat e finda dai siéu anada parisenqui, Gustou-Dòlfou duerbe un capìtoulou nòu de la siéu carriera creativa en creant un « Teatre de Barba Martin » per lou qual crea un repertori en lenga nissarda dòu 1924 fin au 1940.
Lu proumié espetacle duerbon au teatre nissart dei perspectiva nòvi, soulidi e durabli : Lou Nouvé (en coulabouracioun embé Bertoumiéu Marengo), que tira en la tradicioun multiseculària de la Pastourala de Calèna ; La Nemaïda que chelebra lou centenari de l’epoupèa burlesca de Rancher ; e la coumèdia Phygaço o sia lou perruquié dòu Mascoinat.
Lou divorci embé Andrina qu’́es prounounçat en lou 1925 va permetre à Gustou-Dòlfou d’espousà en segounda noça la siéu mità Lucrèce Roux. À la fin dòu 1926, Alèssis plega li parpèla en lou siéu famous 29 carriera d’en Lepanta, da soulet vist que noun s’es tournat maridà après la mouòrt de Margarida. 43 sus l’esquina pi, Gustou-Dòlfou sucheda à soun paire au Musèu dei Bèi-Art. Va ensinda si counsacrà à la counservacioun dòu partimòni nissart.
Quauqui coumèdia novi pi, lou Teatre de Barba Martin noun passerà la guèrra nova qu’aloura un dei sieu sòci, un chèrtou Francis Gag, tralaissèt en lou fra-temp la chourma de Mòssa per fin de li creà la siéu banda.
• Guèrra, oucupacioun e foulclourisme
En França, la nova guèrra es courta. Gustou-Dòlfou sierve aloura en l’aministracioun militari, mà lou musèu tourna duerbe un chìcou après l’armistici, à pena lou 1940. D’ahura en avant, Mòssa va s’aventà soubre li sieu atività d’ilustratour e de counservatour. Mentre li anada d’oucupacioun italiani (1942-1943) pi touesqui (1943-1944), recampa d’obra numerouhi privadi qu’arrisquerìon d’estre sesidi e soun mesi à la sousta.
Pi, en tant qu’ilustratour foulclòricou, Mòssa es soulicitat da Francis Gag per dessegnà lu coustume de la siéu chourma « Nice la Belle », e toujou à la coumuna per si pantaià dei carri de Carnevale. Couma lou fahìa soun paire d’un temp, countinua da dounà bella dralha au siéu ment :
Carnevale, es bessai una alternativa au simboulisme, lou moumen e lou cantoun doun si pòu encara laissà esprimì lu misteri de l’ànima, e doun l’art si pòu mai estre figuratiéu.
En lou 1960, qu’es ren de creire, en lou fra-temp que li coulounìa francesi d’Àfrica dòu pounent e centrala prouclamon la siéu independença, e qu’Argerìa es au bèu mitan d’una guèrra de decoulounisacioun, França chelebra, embé lou fla-fla que si dèu, lou centenari de l’anessioun de la Countea de Nissa. D’ahura en avant li cultura bourdanenqui de França touta dèvon estre vìtou-vìtou foulclourisadi e assimiladi ; e lou vielh artista munichipal es pregat de partichipà en aquesta proupaganda.
Vèu, Gustou-Dòlfou s’es maridat un ùltimou còu en lou 1956.
De mai en mai retengut, lou darnié badai arriba quora n’avìa 88 sus l’esquina.
• Un simboulista anacrònicou ?
Trampinan da acapì couma un artista jouve tant proumetour, doutat d’un estile e d’un pantai ùnicou en propi, a d’un còu soulet virat l’esquina à una faça touta de la siéu creatività per baià una carriera escasi « escribocharia ».
Fouguèt l’aluegnamen de Nissa que prouvouquèt la necessità de creà en la siéu jouventura ?
Fouguèt guidat e entraïnat dai siéu parent, e perdèt la siéu moutivacioun emb èlu ?
Fouguèt estimulat da la siéu relacioun bressoulenta embé Andrina que reclamava per fouòça un escapatori e auguèt trouvat la pas de l’ànima après la siéu separacioun ?
Fouguèt estimulat da la dralha precari e aventurouha d’un jouve artista à Paris, e auguèt perdut lou besun de creà un còu instalat en una carriera rasseguranta en la founcioun pùblica ?
Avìa tout dich ?
Un indici es dounat bessai dau siéu « plesiosaure escoumbuhit » dòu 1962, doun una bèstia preistòrica pauvada sus d’un pichin glòbou terrestre, anacrònicou e nec, regarja s’envoulà una fusada per la luna e li estela. L’estrambor de la realità, m’ai guèrra industrialisadi, la boumba atòmica e la cambada à l’espaci, auguèt trapassat lou pantai simboulista ?
Lou 1945 passat, l’oura èra da tournà inventà una civilisacioun. E en lou mounde nòu (qu’es lou nouòstre), devoutat à la planificacioun, à l’eficachità, au racionalisme e à la fugida en davan, li èra bessai pas pus de plaça per un artista couma
Gustou-Dòlfou Mòssa.
