Caminada d'estiu
Da Gili Van Heems
Soleu. Sus lu rares sucs encapelats, pica a pic. Calor.
Sus li peiras clari e que conoisson pas l’ombra, lu sieu rais rebombon e escaufon l’ària. Silenci.
A pena rot, de còups que li a, da un còdo caçat da la sòla espessa d’un caminaire pressat. Sudor. Un degot pegós esguilha lo lòng de la mieu gauta, e manco lo pani. Bofaïssa. Laugera, passegera perda de l’alen, après una puada un chícol èrta. Fa doi jorn que randoleï per aquì, au coar dau Mercantor, e mi fau un pichin giro dapé lo laus Negre. Mentre que mon cosin es restat au laus a pescar, mi dechidi de montar solet vers la Fremamòrta, una baissa que poarta en d’autres pichoi laus, e que pilha lo sieu nom, di la legenda, d’una Dama de Sant-Darmàs, naissuda en Piemont, que si maridèt emb’un Sinhor de la Val de Blora ; mautractada per lo sieu espós, s’escapèt a pen per li montanhas desoladi, e morèt pròpi alhà, sus lo camin que la devia portar dins la sieu tèrra natala… Cau dire que, se lo Piemont es pròpi darrier la poarta, aquì damont, n’en cau d’abriva e d’alen per lo rajónher.
Assetat sus d’un rocàs, coma un rapaç que fa la daida ajocat sus d’una perga, mi gòdi lo paisatge que dau boan vi copa l’alen ! Poadi pas m’empedir de m’embriagar d’aquelu monts, d’aquela ària, d’aquela lutz, d’aquela aiga clara dont si miralha lo ciel, en un mòt d’aqueu país. Perqué aquì, jove nissart que sieu, mi retròvi au coar de la mieu tèrra, cap-e-cap emb’ela. De segur, en aquela època luenchenca – siam a la fin dei anadas 90 ! –, s’èra pa’ncà audit parlar de « desfolopament personau », de « reconession » e d’autres gòis cuntats per d’escapochos en cèrca de colhons credenciós. Ma foguèsse estat de mòda tot aquò, e lo parc foguèsse pas protejat dai activitats umani, aurii de segur montat lo mieu cabanon pròpi aquit, esprèssi per aculhir lu abitants de la vila en mau de ben-èstre !
Dau temps que sieu a repilhar l’alen, la mieu quietessa e lu mieu pensiers son tot-en-un-còup trebolats per un bosin que s’enaussa au luenh. Es basta una rumor bassa bassa, un zonzon de contunha ; ma rapidament reconoissi li votz entramescladi d’un grop de randeaires que finissi d’aperceure au luenh, fila de formigas qu’avança d’un pas regulier per la dralha. A mesura que s’apròchon, veï qu’aquela fila colorida es compauada d’un miech desenau de caminaires, òmes e fremas, capelada da un òme d’atge madur, gran e maigrolin ; lo pel quist e blanc, lu uelhs clars sota d’una bacha blaua, lu boteus gonfles e poderós, avia lo gaubi d’aqueu qu’es acostumat a randear au mitan dei clapàs.
E audi que tot aqueu beu monde chacharronea en italian. La combrícola sembla tant simpàtica que naturalament lu saludi quor’arribon a l’autessa de la mieu sosta, e lo fau naturalament en italian. Elu mi respoandon en sorrient, e s’arrèston un momenton per beure una stissa d’aiga e repilhar lo sieu alen. N’aprofiti per entamenar la conversacion emb’aquela chorma, dins la lingua del sì ; ren de ben complicat, doi mòts per fin de praticar un pauc la lenga dei vesins :
– Buongiorno ! Siete italiani ?, comenci.
Lo baudo qu’era a cap dau gropet mi regarja, e sensa quitar lo sieu sorrire, mi fa :
– e no, a dir il vero ! Veniamo dal Piemonte, ma in realtà noi siamo occitani.
Occitani ! Lo mòt rebomba foart dins la mieu tèsta, e mi ven lo bati-coar ! Occitani, vòu dire occitan, e occitan es lo nom que si dona ancuèi a la lingua d’oc, coma la sonèt Dante, dau temps qu’èra lo latin nòu d’una societat nòva, la lenga de l’art e dau saber, e dau temps que lo saber èra gai ! Alora li respondèri sus lo còup, dins la lenga nostrala :
– Ma ieu sieu nissart, sabètz, e cresi que parlam la mema lenga.
Per lo promier còup de la mieu vida, mi rendèri cònte que lo mieu nissart èra la mema lenga que s’emplegava da la coasta e dai valadas mai bassi, en aqueli mai auti, d’un costat coma de l’autre dei montanhas ; per lo promier còup, auguèri una conversacion emb’un fraire occitan : parlava un nissart un pauc colorit, emb’una cadença un chícol diversa, quauqui ‘ò’ en plaça dei ‘a’, una ‘r’ que rasclava pas la gargamela, ò que n’en sabi. Avii ja liejut de provençau ò de lengadocian, dins de pichoi tèstos que si laissavon capir sensa pena au nissardon qu’èri ; ma èra per ieu lo promier còup que pilhava votz la semblança, alora teòrica, dei dialectes occitans.
La noastra charraïssa contunhèt un momenton com’aquò : cadun s’esprimia dins lo sieu parlar, e toi capission.
Aldo – èra lo sieu nom – m’esplegava que da pichon faía lo pastre emperalhà, e qu’èra abituat a portar e gardar li feas per toti li dralhas e toi lu valons de la region ; e qu’eu tant coma aquelu dau sieu vilatge, pròpi gauch a la comunança dei sieu parlars, regarjavon pas lu abitants de l’autre costat de la frontiera administrativa tra França e Itàlia coma de forestiers : èra simplament per elu lo meme país, lo meme pòble, unit da la mema lenga. Aldo avia una consciença, encà plus clara que la mieua, que la lenga que parlaviam tot-ai-doi, era pròpi la mema. Mi saludèt, e puei repilhèt, embé lu sieu companhs, la sieu caminada.
Restèri un brave moment a meditar sus lo noastre escambi, en lu regarjant s’aluenhar. E despì aqueu beu jorn d’estiu, rendi gràcia en Aldo d’aver chausit la mema dralha que ieu. Gràcia a tu, Aldo, ai capit que, coma lo lop d’en Vaumasca, coma lo camós que desfida lu ribàs dau Bego, coma l’aigla dei alas roji au calabrun, sieu aquì au mieu ! Dei contrafoarts d’Itàlia à la baia dei Ángels, lo mieu país que dion Contea es lo centre d’un vaste monde, e lo nissart que m’a breçat, es lo passa-poart que mi fa ciutadan d’aqueu país sensa estat ne frontieras, que va d’Itàlia a l’ocean, de Mont Arban a Montauban, de Fremamòrta a la val d’Aran. Aqueu jorn capissèri totplen de cauas.
Per tot aquò, mercì Aldo !
